Президенттің Жолдауы.

Мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдауы "Әділ Қазақстан: Заң және тәртіп, экономикалық өсу, қоғамдық оптимизм"

Бірінші. Ақша-несие және фискалдық саясат арасындағы теңгерімсіздіктерді жою қажет. Нақты секторды несиелеу әлі де тиісті деңгейде емес екенін айту керек. Шағын және орта бизнесті жеткілікті қорландыру мәселесі де шешілген жоқ. Бұл елдегі іскерлік белсенділікке, тұрақтылыққа және экономиканың үдемелі өсуіне теріс әсер етеді. Сондықтан Үкімет пен Ұлттық банк осы мәселенің оңтайлы шешімін бірлесіп әзірлеуі тиіс. Банктерді экономикаға көбірек қаражат салуға ынталандыру керек. Халықаралық сарапшылар қазақ банктерін ресурстарға бай елдер арасындағы ең табысты банктердің бірі деп санайды. Сондықтан біз осы секторға әділ салық салу туралы айтып отырмыз. Банктер төлейтін салықтар олардың акционерлерінің дивидендтеріне сәйкес келуі керек. Бұл тәсіл әсіресе банктерге көрсетілген мемлекеттік көмек аясында қисынды көрінеді. Сондай-ақ цифрлық активтер айналымы және банк саласында инновацияларды қауіпсіз енгізу үшін тұрақты реттеуші ортаны құру маңызды. Бізге экономикалық белсенділікті ынталандырудың және финтех-сектордың одан әрі серпінді дамуының өзекті міндеттеріне жауап беретін банктер туралы жаңа заң қажет. Қолданыстағы заң шамамен 30 жаста, ол мүлдем басқа шындықта қабылданды. Алдыңғы және қазіргі үкіметтердің жұмысында үлкен қате есептеу республикалық бюджеттің кіріс бөлігінің орындалмауы болды деп нақты айту керек. Бұл проблеманың жүйелі сипатқа ие болуы және елдің дамуын тежеуі мүмкін емес. Үкімет Ұлттық банкпен бірлесіп бюджет ақшасын тиімді пайдалануға, шығыстарды шектеуге және қатаң бақылауға бағытталған пәрменді шаралар қабылдауы қажет. Қаражатпен өмір сүру-бұл мемлекеттік қаржы тұрақтылығының жалғыз мүмкін рецепті. Сондықтан, бірінші кезектегі және стратегиялық емес міндеттерге шамадан тыс шығындар алынып тасталуы керек. Бюджетаралық қатынастарды да ретке келтіру керек. Өңірлерде шағын және орта бизнестен түсетін салық түсімдерін қалдыру туралы шешім дұрыс және уақтылы болды. Бұл кәсіпкерліктің дамуына айтарлықтай серпін беріп, әкімдердің дербестігін арттырды. Алайда, өңірлердің жекелеген басшылары қосымша табыс көзін ала отырып, оны мемлекет үшін практикалық пайдасыз, екінші реттік міндеттер мен жобаларға елеусіз пайдалана бастады. Бюджет тапшылығын жабу көздерін іздеу мақсатында Үкімет ұтымды өтемақы тетіктерін әзірлеуі тиіс. Ұлттық қордың рөліне жеке тоқталамын. Ұлттық қордың қаражаты бірінші кезекте біздің мемлекетіміздің мүдделеріне қызмет етуі және шетелдік қаржы институттарына қызмет көрсетуден гөрі стратегиялық мақсаттарға қол жеткізу үшін пайдаланылуы тиіс. Ұлттық қор ұзақ мерзімді макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етудің маңызды құралы болып табылады, сондықтан оны тиімді басқару қажет. Динамикалық экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін тек мемлекеттік қаржы жеткіліксіз екені анық. Экономикаға жеке инвестицияларды тарту арқылы іскерлік белсенділікті арттыру үшін қолайлы жағдайлар жасау қажет. Бұл үшін, ең алдымен, бизнестің сапалы дамуы мен жауапты мінез-құлқын ынталандыратын тұрақты салық саясаты қажет. Жаңа Салық кодексі қолданыстағы жүйені қайта жүктеуге арналған. Кодекс салық төлеушілерге деген сенім негізінде түбегейлі жаңа салық әкімшілігін құруға бағытталуы керек. Кодексті жеңілдету, оның ережелерін барлық экономикалық белсенді азаматтар үшін түсінікті ету, нормаларды әр түрлі түсіндіру мүмкіндіктерін болдырмау өте маңызды. Кәсіпкерлер үшін қолданыстағы қолайлы жағдайларды нашарлатпай, салық режимдерін оңтайландыру қажет. Мысал ретінде бөлшек салықты енгізуді келтіруге болады. Бизнес бұл нормаға сенді, көлеңкеден шыға бастады, ұсақтау азайды. Бірақ бұл режимге негізінен Халықпен жұмыс істейтін кәсіпкерлер кіруі керек. Тұтынушылық қызметтер мен сауданың әлеуетін толық ашу экономикалық өсу, салық түсімдерін ұлғайту және жұмыспен қамту тұрғысынан қажетті жылдам нәтиже бере алады. Фискалдық реформаның сәттілігіне қол жеткізу үшін әкімшілендіруді толық цифрландыруды жүзеге асыру қажет. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін нивелирлеу және ашықтықты қамтамасыз ету үшін салық саласындағы процестерді электрондық форматқа көшіруді жеделдету қажет. Барлық салық саясатын өзгеретін фискалдық жағдайларға, соның ішінде салық ставкаларын қайта қарауға бейімдеген жөн. Жеке табыс салығының сараланған ставкаларын белгілеу қажеттілігі туындады. Салықтық әкімшілендіру кезінде жазалау тәсілінен бас тарту керек. Мәжбүрлеп өндіріп алуды қолданбай хабарламалар жіберілетін салық берешегінің шегін ұлғайту мүмкін деп санаймын. Салық берешегі шегінен асып кеткен жағдайда шектеулер тек берешек шегінде ғана қойылуы тиіс, яғни бүкіл банктік шот бұғатталмайды. Ірі салық берешегі болған жағдайда, төлемді кепілсіз бөліп төлеу керек. Жоспар бойынша салықтық тексерулерден толық бас тартуға тырысу керек. Ол үшін тәуекелдерді басқару жүйесін жетілдіру қажет. Салықтық жеңілдіктердің тиімділігін арттыру өзекті міндет болды. Барлық жеңілдіктер бойынша салық есептілігі берілуі керек. Бизнесті шынымен ынталандыратындарды сақтау керек. Мысалы, өндірісті дамытуға бағытталған инвесторларға артықшылықтар беруге болады. Бұл активтерді салуға, сатып алуға, модернизациялауға, қайта құруға біржолғы шегерім туралы. Жоғары өңделген өнімдерді экспорттаушыларға жеңілдіктер беру маңызды, олар кез-келген басқа бизнеске қарағанда көбірек қолдау алуы керек. Жаңа Салық кодексінің жобасын қарау шеңберінде Үкімет пен Парламентте жан-жақты талқылауды тапсырамын. Күрделі, бірақ қажетті шешімдерді табу керек. Бұл мәселеде асығуға жол берілмейді. Сондықтан осы заңды сапалы деңгейде дайындау үшін жаңа кодексті қабылдауды келесі жылға ауыстыруға болады деп санаймын. Қаржылық жағдайды көлеңкелі экономиканың тұрақты жоғары үлесі де қиындатады. Оны едәуір азайту үшін ойластырылған шаралар кешені қабылдануы керек. Атап айтқанда, шекара маңындағы кеден бекеттері бойынша барлық жұмысты қысқа мерзімде аяқтау, сондай-ақ сыртқы сауда операцияларынан түсетін кірістердің басқа юрисдикцияларға заңсыз "ағынын" болдырмау қажет. Екінші. Инвестициялық ахуалды және бизнесті жүргізу жағдайларын жақсарту үшін үнемі жұмыс істеу маңызды. Инвестициялар үшін өткір халықаралық бәсекелестік жағдайында басты қажеттілік – "мұнда және қазір" режимінде капиталды тарту үшін шешімдер қабылдау. Сондықтан Үкімет жанындағы Инвестициялық штабқа үлкен өкілеттіктер берілді. Бұл металдарды терең өңдеу, мұнай, газ және көмір химиясы, туризм, энергетика, машина жасау сияқты басым салалардағы жобаларды іске асыруды жеделдетуге мүмкіндік берді. Экономикаға тікелей инвестициялар көлемінің төмендеуіне жол бермеу үшін берілген бағыттағы жұмысты күшейту қажет. Барлық әкімдер мен Министрлер инвесторларды тарту процесіне тиісті дәрежеде енгізілмегенін атап өткім келеді. Үкімет бұл жұмысқа түзетулер енгізуге міндетті. Халықаралық қаржы институттарының қатысуымен мемлекеттік-жекешелік әріптестік жобаларын неғұрлым сапалы дайындауға назар аудару қажет. Үкіметке МЖӘ тетігі арқылы халықаралық қаржы ұйымдары қаржыландыруы мүмкін "кілтке дейін" ауқымды жобалардың пулын анықтауды тапсырамын. Ағымдағы жылдың мамыр айында мен "экономиканыераықтандыру жөніндегі шаралар туралы"Жарлыққа қол қойдым. Осы құжаттың ережелері мүлтіксіз орындалуға жатады. Мемлекеттің экономикаға тікелей қатысу үлесі жоғары деңгейде қалып отыр, бұл нарықтағы жағдайлардың теңдігін бұзады және жеке бастаманы басады. Бізде Мемлекеттік кәсіпорындарды басқарудың оңтайлы саясаты әлі әзірленбегенін мойындауымыз керек. Қаржыландыру мақсаттарын, функцияларын, түрлерін, әдістерін және олардың қызметінің басқа аспектілерін заңнамалық тұрғыдан реттеу қажет. Бұдан басқа, холдингтер мен үкіметтің қаржылық қатынастары мәселелерінде тұрақтылық пен жүйелі тәсілді қамтамасыз ету талап етіледі. 2022 жылғы Жолдауда мен "таза парақтан" реттеуді енгізуді тапсырдым. Реформаның бірінші кезеңі аясында кәсіпкерлік қызметті шектейтін 10 мыңнан астам артық және өзекті емес талаптар жойылды. Бас прокуратура ірі инвестициялық жобаларды сүйемелдеу жөніндегі жұмысқа қосылды, инвесторлар үшін "жасыл дәліз" типі бойынша жеңілдетілген жағдайлар жасалды, экономикалық қылмыстар қылмыссыздандырылуда. Алайда кәсіпкерлердің мемлекеттік органдардың шамадан тыс бақылау және қадағалау қызметіне шағымдары түсуде. Үкімет пен Бас прокуратура инвестициялық климатқа әсер ететін жағымсыз құбылыстарды жоюы керек. Активтерді қайтару жөніндегі жұмыс шеңберінде мемлекеттің капитал иелерімен өзара іс-қимылына да айқындық енгізу қажет. Өткен жылы бизнеспен кездесуде Мен осы мәселе бойынша өз ұстанымымды білдірдім. Біз капиталға рақымшылық жасаудың міндетті шарты Қазақстан экономикасына қаражат салу болады деп келістік. Ең бастысы, олар елдің игілігі үшін жұмыс істейді. Бұл мәселе нормативті түрде бекітілуі керек.